Da li se rimokatolički teolozi s pravom pozivaju na reči Gospodnje iz Evanđelja po Mateju: „A i ja tebi kažem da si ti Petar, i na toj steni sazidaću Crkvu svoju, i vrata pakla neće je nadvladati“ (Mt 16,18), u cilju potvrde i opravdanja papskog primata rimskog episkopa u hrišćanskoj Crkvi?
Navedene Hristove reči upućene apostolu Petru nalaze se samo u Evanđelju po Mateju (Mt 16,18). One predstavljaju Hristovu reakciju na Petrovo ispovedanje vere, odnosno prepoznavanja Mesije, Sina Božijeg, u ličnosti Isusa iz Nazareta. Na Hristovo pitanje šta misle oni, njegovi učenici, ko je on, apostol Petar ispred svih odgovara: „Ti si Hristos, Sin Boga živoga.“ Na njegovo ispovedanje vere Hristos odgovara: „Blažen si Simone, sine Jonin! Jer telo i krv ne otkriše ti to, nego Otac moj koji je na nebesima. A ja tebi kažem da si ti Petar i na tome kamenu sazidaću Crkvu svoju i vrata adova je neće nadvladati. I daću ti ključeve od Carstva nebeskoga: i što svežeš na zemlji biće svezano na nebesima, a što razrešiš na zemlji, biće razrešeno na nebesima“ (Mt 16,15– 19).
Neposredno posle ovog obraćanja Petru, Isus objavljuje svoje stradanje, na šta Petar, osetivši se dovoljno blizak sa njim, uzima sebi slobodu da ga odvraća od tako čega. Sledi, u svetlu prethodno izrečenih reči, potpuno neočekivan odgovor Gospodnji Petru: „Idi od mene satano, jer ne misliš što je Božije, nego što je ljudsko“ (Mt 16,23). Čitava epizoda pokazuje najpre moć Petrove otkrivenjske vere koja ga čini temeljem Crkve i ključarom Carstva nebeskog, da bi se već u sledećem momentu Petar pokazao baš kao onaj što je „telu i krvi“, odnosno kao onaj koji misli ono što je ljudsko, a ne ono što je otkrivenjsko, Božije, a to je da se krst na putu ka slavi ne može zaobići. Sve navedeno čini neposredan narativni kontekst reči Gospodnjih iz Mt 16,19 koje nas ovde interesuju.
Da bismo sagledali svu složenost problematike vezane za ovaj stih iz Evanđelja po Mateju neophodno je sagledati razne tipove njegovog tumačenja u ranoj otačkoj egzegezi. Njih je bilo nekoliko.
TIPOLOŠKO TUMAČENjE
Najstarije je tipološko tumačenje. Ono potiče od crkvenog pisca iz 3. veka Origena koji je smatrao da je Petar simvol svakog apostola, čak i svakog istinskog, duhovnog hrišćanina. Origen kaže: „Doduše, samo je Petru rečeno: „... ti si Petar i na toj steni ću sazidati svoju Crkvu i vrata adova je neće nadvladati.“ Uprkos tome čini se da je to rečeno svim apostolima i svim savršenim vernicima; jer svi su Petar i stena i na svima je izgrađena Crkva Hristova i nikoga ko je tako nastrojen „... vrata adova neće nadvladati.“ Stena je dakle svaki učenik Hristov koji napojen Rečju biva jak kao stena. Po ovom tumačenju Petar je tip istinskog, duhovnog i savršenog hrišćanina, a akcenat nije na Petru kao pojedincu, već na Petrovoj veri na kojoj se u stvari temelji Crkva. Na ovoj liniji se nalazi i crkveni pisac i zapadni otac Tertulijan koji smatra da je vlast koja je data Petru, dakle vlast da zadržava i razrešuje na zemlji i da se to odražava i na nebesima, u stvari vlast svakog duhovnog hrišćanina.
ISTOČNO TUMAČENjE
Drugi tip tumačenja može se sresti u Crkvama Sirije i Grčke gde se „stena“ tumači kao Petrovo ispovedanje vere. Ovaj pristup naziva se istočno tumačenje. Ono se nadovezuje na Origena koji je već bio doveo u vezu „stenu“ i veru. Crkveni pisac Teodor Mopsuestijski je smatrao da Petrovo ispovedanje „ne pripada samo njemu, već se dogodilo za sve ljude, time što je on (Isus) njegovo ispovedanje nazvao stenom na kojoj će sazidati Crkvu.“ I ovde je akcenat više na obećanju koje je dato Petru kao posledica njegove vere, a ne na njemu lično kao „steni“. Naglašavanje vere Petrove na kojoj se izgrađuje Crkva bilo je rasprostranjeno i na Zapadu. Tako je Amvrozije Milanski govorio da Petar ima primat „u ispovedanju ..., ali ne u časti; ... u veri, ali ne u poretku.“
HRISTOLOŠKO TUMAČENjE
Origen i Tertulijan bili su začetnici hristološkog tumačenja čiji će zastupnik biti blaženi Avgustin. Po njemu „stena“ nije Petar, već sam Hristos. Svoje tumačenje Avgustin je potkrepljivao sa novozavetnim mestima 1Kor 10,4 („... jer pijahu od duhovne stene koja ih je sledila, a stena beše Hristos“) i 1Kor 3,11 („...jer temelja drugog niko ne može postaviti osim postojećeg, koji je Isus Hristos“). Petar nije stena, već je kao onaj koji veruje u Hrista i prvi apostol, predstavnik Crkve. Nije „stena“ uzela ime od Petra, već Petar od „stene“, kaže Avgustin. Petar je po Avgustinu simvol celokupne Crkve. Temelj na kome počiva Crkva nije Petar, već Hristos. Avgustinovo tumačenje Mt 16,18 bilo je veoma rasprostranjeno u srednjem veku.
RIMSKO TUMAČENjE
Konačno, dolazimo i do rimskog tumačenja navedenih stihova. Ono se u egzegezi pojavilo relativno kasno. Mada još kod Origena i Tertulijana postoje tragovi polemike sa rimskim primatom, ipak se po prvi put u istoriji Crkve na tekst Mt 16,18 kao dokaz za neprikosnoveni autoritet rimskog episkopa poziva rimski episkop Stefan (254–257). Sve do tada dovođenje ovoga stiha u vezu sa primatom rimskog episkopa u Crkvi nije postojalo. Na ovo pozivanje Stefana na Mt 16,18 u korist primata rimskog episkopa odgovorio je veoma oštro Kiprijan Kartaginski koji smatra da je ovakvo tumačenje ovog biblijskog stiha čista ludost. Kiprijan je naime smatrao da je Petar praslika svakog episkopa: vlast svih episkopa se izvodi od jednog Petra.
JEVANĐELjE I PAPSKI PRIMAT
Kao što se iz priložene kratke retrospektive može videti, u ranoj istoriji Crkve stih iz Mt 16,18 nije dovođen u vezu sa primatom rimskog episkopa, već u tumačenju ovog stiha dominira tema Petrove vere. Možemo zaključiti da se navedenim stihovima ne može ni na koji način opravdavati prvenstvo rimskog pape u Crkvi i to iz nekoliko razloga:
1) Kao što smo videli, čitava epizoda sa Petrom pokazuje čovekovu moć i nemoć da veruje. U jednom momentu stena, u sledećem satana, Petar je reprezent dinamike i iskušenja vere koju nije dovoljno jednom ispovediti, već je neophodno stalno krsno preispitivanje tajne Hristove ličnosti. Prikazivanje Petrovog ponašanja u Evanđelju po Mateju svakako sadrži tipske crte agonije vere, o čemu najbolje svedoče pripovesti – njegov pokušaj da priđe Gospodu hodajući po moru (Mt 14,25–34) i odricanje od Hrista neposredno pred njegovu krsnu smrt i kajanje (Mt 26,69–75).
2) Petar je jedinstvena istorijska ličnost, očevidac i neposredni učesnik u događajima koji su se odigrali u istoriji spasenja u ličnosti Isusa Hrista. Ta njegova jedinstvenost ne može biti nasleđena ni od koga.
3) Slično je i sa Petrovom „službom“. Videli smo da je u ranoj Crkvi dominiralo tipološko tumačenje koje je insistiralo na tome da je Petar tip svakoga ispovednika, svakog hrišćanina. On je suštinski predstavnik učeništva i sledovanja, te je teško da se njegova „služba“ ili „funkcija“ može pripisati samo nekom određenom članu Crkve, pa bio on i rimski episkop.
CRKVENO-POLITIČKE ZLOUPOTREBE
Na kraju, možemo zaključiti da je pozivanje na stihove Mt 16,18 u cilju opravdanja primata rimskog pape pokušaj fundiranja jedne crkvene ideologije koja je u određenom istorijskom trenutku imala svoju aktuelnost i koja je na posletku plod izvesnih crkveno-političkih ambicija. Petrova privilegija razrešavanja i zadržavanja na zemlji i na nebu u stvari je privilegija svih učenika Gospodnjih koji se apostolskom punomoći staraju o Crkvi kao vinogradu Gospodnjem: „Zaista vam kažem: što god svežete na zemlji biće svezano na nebu, a što god razrešite na zemlji biće razrešeno na nebu“ (Mt 18,18; up. Jn 20,23).
U tom smislu, Petar je istovremeno tip svakog hrišćanina koji se svojom verom ugrađuje u temelj Crkve koji je Hristos i tip oltarske službe pozvane pre da razrešava nego da zadržava, o čemu svedoči i Petrovo pitanje Gospodu i njegov odgovor: „Gospode, koliko puta ako mi zgreši brat moj da mu oprostim? Sedam puta? Reče mu Isus: ne kažem ti do sedam puta, nego do sedamdeset puta sedam“ (Mt 18,21–22).
Pravoslavlje
