Povodom izlaska Sabranih dela Patrijarha Pavla iz štampe
Izdavački fond Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke do sada je objavio više knjiga Patrijarha Pavla, a sve one predstavljaju svojevrstan uvod u njegova Sabrana dela. To je, na prvom mestu, svima poznato trotomno delo Da nam budu jasnija neka pitanja naše vere objavljeno u Beogradu 1998, 2007. i 2010. godine.
Ovaj zbornik Patrijarha srpskog Pavla satkan je od njegovih odgovora na bogoslovske, etičke i bogoslužbene nedoumice koje su mu tokom sedamdesetih i osamdesetih godina prošloga veka u formi pitanja postavljali sveštenici, monasi i duhovno probuđeni vernici naše Crkve. Kao što je poznato, Njegova Svetost je prvobitno svoje odgovore objavljivao u Glasniku, službenom listu SPC. Potom su oni sabrani i tri puta objavljeni u opširnom, trotomnom, zborniku. Iz te riznice bogoslovlja Patrijarha Pavla Izdavački fond potom je objavio i četiri zasebna i kraća, tematski homogenija, zbornika – Post i Sveto Pričešće u Pravoslavnoj Crkvi (Beograd, 2008. i 2009.), Smrt i večni život (Beograd 2009.), Pravoslavlje u savremenom svetu (Beograd 2009.) i nedavno objavljenu Crkva i umetnost (Beograd 2010). Ova knjiga Patrijarha srpskog Pavla pokazuje da njen pisac nije bio samo bogoslov, liturg i duhovnik prvoga reda – nego da je svoju mirnu i duboku, promišljenu i zasnovanu reč mogao i umeo da kaže i na širokom polju kulture i umetnosti.
U prvom delu ove knjige sa podjednakom pažnjom obrađuju se problemi crkvene arhitekture, hrišćanske ikonografije, freskopisa i bogoslužbenih predmeta. Drugi deo knjige, pak, posvećen je staroj knjizi. U njemu saznajemo kakvi su akrostihovi u kanonima beogradskog Srbljaka, ko je pisac grčke Službe Jovanu Vladimiru kao i poreklo i sadržaj rukopisne Službe Janićiju Devičkom. Minuciozna priroda Patrijarhovih istraživanja posebno dolazi do izražaja u poglavljima posvećenim razjašnjavanju kriptografa i brojeva ispod začala crkvenoslovenskih Jevanđelja kao i teološko-etimološkom istraživanju porekla osnovnih crkvenih pojmova našeg jezika. Kada smo završavali predgovor za prethodnu, teološku u doslovnom smislu reči, knjigu Svjatjejšeg gospodina Pavla, rekli smo da njegovi odgovori predstavljaju svojevrstan obrazac odnosno način bogoslovstvovanja koji treba slediti i usvajati. Ovog puta dodajemo da su njegovi tekstovi kulturološke tematike autentični obrazac hrišćanske, bogoslovske interpretacije umetničkih fenomena, jedan od temeljnih kamenova u zdanju teologije srpske kulture, koje, krajnje je vreme, treba da počnemo ozbiljno da gradimo.
No vratimo se sada neposrednom povodu ovoga teksta – Patrijarhovim Sabranim delima. U okviru prvog kola Sabranih dela Patrijarha Pavla objavljene su tri knjige. Prva od njih je knjiga beseda Život po Jevanđelju, koja je objavljena 2009. godine u Beogradu u tiražu od 2.000 primeraka.
Ova knjiga strukturalno je komponovana u šest celina. Nakon Predgovora sledi poglavlje Prve besede koje obuhvata Pavlovu Prvu episkopsku besedu, iz 1957. godine, Prvu patrijarašku besedu na ustoličenju u Sabornoj crkvi u Beogradu, decembra 1990. godine, zatim Besedu u Pećkoj Patrijaršiji, izgovorenu na ustoličenju u tron Pećkih Patrijaraha, 2. maja 1994. godine kao i Besedu na Liturgiji u Sabornoj crkvi povodom prevladavanja raskola, 1992. godine. Zatim sledi 14 beseda Na Gospodnje i Bogorodičine praznike koje započinju besedom na Sabor Presvete Bogorodice a završavaju slovom na Vavedenje Presvete Bogorodice. Posebnu celinu predstavljaju 10 beseda Na velikoposne teme u kojima je Svjatjejši besednik protumačio pripremne nedelje Velikog Posta kao i sedmice Svete Četrdesetnice. Sledeći krug Patrijarhovih beseda predstavljaju Besede na svetiteljske praznike. Knjiga je tako konstruisana da očuvava osnove principe razvoja crkvene bogoslužbene godine u kome su se na prvonastale Gospodnje nadovezali svetiteljski praznici. Ovo poglavlje obuhvata 34 besede koje započinju slovom na Sabor Svetog Jovana Krstitelja a završavaju besedom na Sabor Svetog Arhangela Mihaila. Posebnu celinu predstavljaju Patrijarhove Liturgijske omilije i arhipastirske pouke izgovarane u intervalu između 1995. i 1998. godine kojima se završava ova knjiga. U njima Patrijarh tumači teža novozavetna mesta neumorno ukazujući na osnove zakone i principe novozavetnog morala i praktične aspekte jevanđelskog života.
Nakon ove knjige objavljena je kao druga po redu, a šesta u prvom kolu, Patrijarhova knjiga – Opšti tipik. Od samih početaka njegovog urastanja u osveštani poredak molitvenog života Crkve Božije, patrijarha Pavla je krasila ljubav prema bogoslužbenom poretku i revnost u njegovom usvajanju i primenjivanju u svakodnevnom životu.
Ova Patrijarhova knjiga u početku nije pisana sa ciljem da jednog dana bude štampana. Njena osnovna namena bila je da olakša mladom bogoslovu, a potom monahu i svešteniku, snalaženje u složenim strukturama našeg bogosluženja. Pavlova potonja prosvetna i arhipastirska služba probudile su u njemu, kako i sam kaže u svom Uvodnom slovu ove knjige, rešenost da ove zabeleške jednog dana pretoči u pomoćni udžbenik za duhovne škole i praktičan priručnik za pevnice naših manastirskih i parohijskih hramova.
Teške i oskudne godine koje su za nama, sprečile su ga u tome. Smatrao je, skroman i sastradalan sa svojim narodom kakav je uvek bio, da vreme i snagu, kao i materijalna sredstva, treba usmeravati na druge, tada, pretežnije stvari. Kada su se prilike u našoj zemlji koliko–toliko smirile, blagoslovio je da se ove stranice, konačno, objave. Danas su one ugledale svetlo dana kao šesti tom prvoga kola Sabranih dela Patrijarha Pavla.
Mislimo da je krajnju namenu ovog dela, onu koju je u njega ugradio naš blaženopočivši Otac, tačno sagledao njegov Svjatjejši naslednik na tronu Svetoga Save, Patrijarh srpski Gospodin Irinej, rekavši u svom predgovoru za ovu knjigu:
„Nadamo se da će svi oni koji se ovom knjigom budu služili, pored upoznavanja bogoslužbenog poretka koje nam u njoj donosi Patrijarh Pavle, iz nje usvajati i ljubav i revnost prema svetom bogosluženju Trojedinom Bogu koje je, celoga života, njen autor negovao.
Treća u nizu objavljivanja a druga u prvom kolu Sabranih dela je još jedna knjiga Patrijarhovih beseda pod nazivom Život po Jevanđelju – knjiga druga. Prva knjiga objavljena je, kako rekosmo, 2009. godine u Beogradu u tiražu od 2.000 primeraka. Pre nekoliko meseci svetlost dana ugledalo je i njeno drugo izdanje. Sličnu sudbinu imao je i Opšti Tipik. Sve to pokazuje kako veliku duhovnu glad i žeđ naše čitalačke publike za autentičnim crkvenim i bogoslovskim štivom tako i ozbiljnost, savremenost – bolje: svevremenost, i važnost pisane ali i izgovorene reči našeg prisnopamjatnog Arhipastira.
Ova knjiga sadrži osam tematskih celina u okviru kojih su raspoređene Patrijarhove besede. Prva je Novogodišnje poruke, odnosno kratka Patrijarhova obraćanja na početku svakog Velikog Kalendara objavljenog za vreme njegovog patrijaraškog služenja. Letimičan pogled na ove tekstove i godine u kojima su oni nastajali pokazuju ličnost njihovog pisca kao istinskoga oca mira i svedoka pravde Božije koji je i u teškim i smutnim vremenima ostao na prvom mestu veran Crkvi Božijoj i njenom Jevanđelju a tek onda ostalim, njemu ne manje dragim i bliskim, vrednostima i sadržajima. Druga celina obuhvata njegova Praznična slova dok treća govori o Postu u Pravoslavnoj Crkvi. U njoj, sa posebnom pažnjom, treba pročitati Patrijarhovo tumačenje subotnjega posta. To je još jedan u nizu primera, danas posebno aktuelan i važan, koji pokazuje trezvenost ovog velikog bogoslova koji je zaista bio stekao blagorazumnost otačkoga uma koji izbegava svakovrsne krajnosti ideologizovanih teologija. Četvrta obuhvata Patrijarhova Slova na različitim skupovima u kojima, on govoreći različitim povodima i na raznim skupovima – od političkih, preko crkvenih do interreligijskih tela – pokazuje da ima šta da kaže u svakoj prilici, ozbiljno, duboko i uvek jevanđelski zasnovano i utemeljeno. Peta su njegovi govori na sahranama i parastosima obuhvaćeni zajedničkim nazivom Zaupokojena slova. Šeste su mu Besede na osvećenjima hramova a sedme prigodna Slova na značajnim godišnjicama.
Osmo, završno, poglavlje ove knjige predstavljaju besede, reči, pozdravi i otpozdravi sa Patrijarhovih Arhipastirskih putovanja. U njima naš veliki Arhipastir blagosilja, poučava, miri i ohrabruje svoju duhovnu decu od daleke Amerike i Kanade pa sve do susednih nam zemalja Mađarske i Bugarske.
Za teologiju Patrijarha Pavla više puta je, s pravom, rečeno da harmonični odnos crkvenog Predanja i ličnog opita u iskustvu i izrazu Svjatjejšega bogoslova i besednika predstavlja njenu centralnu karakteristiku. Duboka lična uronjenost u sveštene vode Predanja ostavila je snažnog pečata i na svim ovim knjigama. Patrijarhovo blagorasudno mišljenje i slovljenje na razne teme života Crkve i njene unutrašnje i spoljašnje misije je uvek takvo da ono u sebi uspešno rezimira i sažima svešteno predanje Crkve i, slobodno kako od mrtvog formalizma tako i od površnog čovekougađanja, nadahnuto ukazuje na pravilno postupanje u različitim situacijama. Patrijarhovu pastirsku reč uvek krasi blagodatna usklađenost crkvene akrivije i ikonomije. Iz svakog izgovorenog slova koje i dalje blagovesti sa stranica ovih knjige prosijava njemu karakteristična ozbiljnost, potpuna vernost i doslednost crkvenim pravilima i propisima koja, istovremeno, nikada ne gubi iz vida konkretnog čoveka koga sagledava očima pastirskog rasuđivanja i očinske ljubavi. Ovde valja dodati i Patrijarhovu hvale vrednu spremnost da nikada ne beži od pojedinih pastirskih i duhovnih tema – ma kako one na prvi pogled nezgodne mogle biti – niti da ih počastvuje tišinom – što sve pokazuje jednu od osnovnih crta njegove teologije: pastirsku brigu za dobrobit slovesnoga stada. A bez nje – teologije nema!
Zbog svega rečenog ove duboke besede i tekstovi Svjatjejšeg Patrijarha Pavla za nas su dragocene ne samo na planu saznavanja i razumevanja fenomena o kojima govore – one predstavljaju svojevrstan obrazac odnosno način bogoslovstvovanja koji treba slediti i usvajati. A to i jeste osnovni ideal svake ozbiljne teologije: povratak na otački način mišljenja i postojanja.
Pravoslavlje
